Collectieve blindheid

Over de winst van Trump, de kracht van ontkenning en hoe dat helemaal verkeerd kan lopen…

Dinsdagavond gaan we allemaal met een gespannen, doch gerust hart naar bed. De uitslagen van de Amerikaanse presidentsverkiezingen worden gedurende de nacht bekend gemaakt. Maar we gaan toch lekker slapen. Zo dom zijn die Amerikanen toch niet?

Woensdagochtend is het perspectief van de wereld opeens 180 graden gedraaid. Waar Obama jarenlang staat voor alles wat je zou kunnen hopen, wat goed is en wat beter zou kunnen (ondanks ook zijn feilbaarheid), staat Trump voor dat wat we vrezen , dat wat er mis kan gaan. Hoe heeft dit in godsnaam kunnen gebeuren? Hoe kunnen mensen zo dom zijn! Hoe kan het dat we er collectief vanuit gingen dat het wel goed zou komen?

Mijns inziens hebben we hier te maken met een geval van collectieve blindheid. Een collectieve blindheid voor 'het andere perspectief' en in dit geval het ongewenste perspectief. Er is iets grondig verkeerd gegaan. En dat is niet te wijten aan individuen of individuele peilingen. Nee, er is hier sprake van een collectief negeren van een ongewenst perspectief: het perspectief van heel veel gewone Amerikanen die zich (blijkbaar terecht) al heel lang niet gehoord voelen.

Het gaat mij erom te laten zien dat het blijkbaar mogelijk is dat we collectief en systemisch iets zo erg niet willen, dat we in staat zijn dit geluid met zijn allen volledig te onderdrukken. Kijk naar de peilingen en prognoses: ondanks de onzekerheid en kanttekeningen die hierbij geplaatst kunnen worden, zijn we er collectief voor het gemak maar vanuit gegaan dat de peilingen die Clinton een winst voorspelden gelijk zouden krijgen. Een voorbeeld: de peiler die de Trumpzege in september al voorspelde, had zelf ook veel moeite om te vertrouwen op zijn eigen peiling: Ik kon niet geloven, net als de mensen in mijn omgeving, dat zoveel Amerikanen op Trump gingen stemmen. Sterker nog, hij vertelt dat zij vanwege de resultaten van de peiling in de afgelopen maanden uitgemaakt werden voor fascisten (Volkskrant). Nog een voorbeeld uit het nieuws: Frankrijk had alleen een felicitatiebrief voor Clinton klaarliggen. Nog een veelgehoord voorbeeld is wat mij betreft, en ik heb er zelf ook aan mee gedaan, het uitroepen van verbazing over het feit dat iemand überhaupt op Trump zou willen stemmen. Dom!

Dit zijn drie voorbeelden van situaties waarbij de mogelijkheid van het perspectief dat mensen wel degelijk massaal op Trump zouden stemmen (en dat hij daarmee dus wel degelijk een punt aansnijdt wat je serieus zou moeten nemen) volledig gediskwalificeerd is.

Stel je nu eens voor dat je iemand bent die wel geneigd is om op Trump te stemmen, laten we zeggen omdat je je eigenlijk nooit echt vertegenwoordigd hebt gevoeld door politici. Iemand die dagelijks bezig is met overleven, met rondkomen, met alle dagelijkse problemen waar je (vooral in Amerika, maar zeker ook in Nederland) tegenaan loopt. Stel je nu eens voor dat Trump (of Wilders) wél dingen zegt of doet waar jij je in herkent. En stel je dan eens voor dat de overall maatschappelijke toon is dat hij (dus jij) dom is, slecht is, fascist is. Dat de dingen die hij (dus jij) denkt en zegt niet gedaan en gezegd mogen worden. Hoe gehoord zou jij je voelen? Hoe vertegenwoordigd zou jij je voelen?

Wat er de afgelopen maanden gebeurd is, heeft niets meer te maken met mensen. Dat is logisch, want het ging over macht en strijd. Maar wat we hieruit kunnen leren, is dat, als je bezig bent met macht en strijd, het ook collectief ten koste gaat van luisteren en wederzijds begrip. En als je niet meer kan luisteren, als je andere perspectieven volledig buitensluit omdat ze niet in je straatje passen ... kan dat hele grote gevolgen hebben.

Misschien is het tijd om bij de komende verkiezingen niet meer alleen te peilen, maar ook te blijven luisteren... juist naar de mensen waar we het het minst mee eens zijn. De Vertelmaatschappij zoekt juist naar manieren om continu te blijven luisteren naar alle geluiden uit de samenleving. Meer weten? Neem contact op.